Tôi đi làm từ lúc thành phố còn ngủ. Bữa cơm sớm, đồ ăn vội trong hộp nhựa, rồi nhanh chóng ra xe máy lao lên công trường — quãng đường quen thuộc khiến tôi thuộc từng tiếng còi, từng hàng cây. Tôi làm tất cả vì nhà: tiền học con, thuốc men cho mẹ già, tiền trả nợ nhỏ lẻ sau nhiều tháng chồng thất nghiệp.
Chồng tôi — Huy — thất nghiệp đã lâu. Lúc đầu tôi chịu đựng vì thương anh; tôi muốn cho anh thời gian để tìm lại chính mình. Tôi gồng mình gánh tiền nhà, tiền ăn, tiền học. Buổi tối, khi đứa con ngủ, tôi lặng lẽ gọi điện an ủi anh như người vợ đảm đang, cố che đậy mệt mỏi.
Rồi có hôm đi khám bệnh vì đau dạ dày, tôi đến bệnh viện mong lấy đơn thuốc nhanh. Từ xa, qua kính hành lang lạnh, tôi thấy một cảnh khiến tim mình như rời khỏi lồng ngực: Huy bồng một cô gái trẻ, mái tóc lòa xòa, mặt mày hốc hác vì vất vả; cô ấy nép vào Huy như người quen thân. Huy nhìn tôi — một thoáng — rồi cúi mặt đi như thể đó là điều hiển nhiên, như thể tôi chỉ là một người dưng tình cờ đi ngang.
Tôi về nhà, muốn hét lên, muốn đánh gãy hai tay anh để trả cho đủ những tháng ngày tôi nai lưng gồng gánh. Nhưng khi bước vào, nhìn con ngoan đang chơi xếp hình, tôi biết một tiếng la, một trận ẩu đả sẽ không đưa con tôi đến đâu. Tôi cần thứ khác: công bằng. Tôi cần anh không chỉ phải cúi đầu xin lỗi, mà có thể mất những gì anh đã nhận vô trách nhiệm.
Tôi bắt đầu thu thập. Không phải để bêu riếu một cách thô tục trên mạng, mà để có bằng chứng rõ ràng, để khi tôi đòi quyền lợi — tài chính, nuôi con, và danh dự — tôi đứng vững. Tôi ghi lại những lần anh vắng nhà không lý do, lưu giữ tin nhắn lén lút, chụp ảnh những lần anh ôm bồng cô kia ở nơi công cộng. Tôi giữ tất cả một cách lặng lẽ, như người thợ âm thầm sắp xếp công cụ trước khi sửa máy.
Một phần kế hoạch của tôi là giữ bình tĩnh công khai. Tôi không vẽ ra cảnh ầm ĩ ở giữa chợ. Tôi hẹn luật sư, nhờ tư vấn về quyền lợi khi ly hôn; tôi hỏi rõ về giấy tờ nhà, sổ tiết kiệm, trách nhiệm cấp dưỡng, quyền nuôi con khi cha không đủ tư cách. Tôi không yêu cầu điều gì trái pháp luật — chỉ yêu cầu những gì pháp luật và lòng lương thiện của con người phải cho phép.
Ngày tôi quyết định hành động, tôi không hét ầm lên. Tôi mặc bộ đồ bình thường, đặt con vào xe, gọi Huy đi cùng để làm chứng vài chuyện gia đình đơn giản — rồi rủ anh ghé bệnh viện “thăm họ hàng” như anh vẫn làm. Ở phòng chờ, cùng lúc, tôi gọi vài người thân, vài người bạn mà tôi tin — họ đến đúng giờ, im lặng như tôi đã dặn. Tôi đưa cho Huy những bức ảnh, những đoạn chat, nhẹ nhàng mở văn bản đã soạn:
— “Anh xem đi. Em đã chịu đựng đủ rồi. Em muốn ly hôn. Em muốn con được nuôi dạy tử tế. Em sẽ không dùng bạo lực, chỉ dùng sự thật.”
Huy xanh mặt. Cô gái kia thì khóc lóc, nhìn anh mà như muốn níu kéo mọi thứ. Nhưng giữa phòng bệnh nơi có nhiều người qua lại, không có chỗ cho lý sự mập mờ. Lời nói, hình ảnh, bằng chứng — tất cả đều đặt ra trước mặt anh như một tấm gương không thể phủ nhận.
Tôi không muốn nhìn anh nữa sau đó. Tôi làm theo những gì luật sư chỉ dẫn: nộp đơn xin ly hôn, yêu cầu phân chia tài sản dựa trên phần góp thực tế, và đề nghị tòa xem xét trách nhiệm cấp dưỡng. Tôi trình ra hóa đơn gửi tiền, biên lai thanh toán tiền nhà, bằng chứng tôi là người gánh phần lớn chi phí trong suốt thời gian anh thất nghiệp. Tôi yêu cầu được quyền nuôi con vì tôi có thu nhập ổn định và môi trường sống tốt hơn — tôi chuẩn bị để chứng minh điều đó.
Mạng xã hội không có chỗ trong câu chuyện của tôi. Tôi để pháp luật và người thân xử lý. Nhưng đời thực có thứ công luận riêng: họ hàng nhà trai, những người từng hãnh diện vì con trai “được vợ nuôi cho đàng hoàng”, giờ nhìn anh bằng cặp mắt khác. Một vài người quay lưng, vài người xì xào. Huy dần mất đi những hợp tác làm ăn nhỏ, vài người cho vay xa lánh. Những lời mời việc cũng khép lại khi người ta nghe anh “có vấn đề cá nhân”.
Cô gái trẻ — ban đầu còn van xin — sau khi gặp vài lần phản ứng lạnh lùng từ gia đình cô ấy và nhận ra Huy không còn “có tiền” để hứa hẹn tương lai, dần rút lui. Cậu bé mà Huy nuôi dưỡng mấy năm, sau kết quả xét nghiệm và thủ tục rõ ràng, không được công nhận là con anh trong mắt pháp luật — cô kia không muốn dấn sâu vào rắc rối pháp lý nữa. Tất cả những gì họ từng mơ về tương lai chung vụt tắt như ngọn đèn bị gió thổi tắt.
Tòa án xử ly hôn dựa trên chứng cứ: Huy không trung thực, không góp phần nuôi dưỡng gia đình hợp lý, và đã lừa dối niềm tin của vợ. Phần tài sản được phân chia theo quy định, cộng với các hóa đơn chứng minh tôi là người gánh vác. Tôi không “làm cho anh ta trắng tay” bằng thủ đoạn — tôi chỉ đòi lại công bằng. Những mối làm ăn nhỏ của anh trước đây bị sứt mẻ; có người rút vốn, có đối tác không còn tin tưởng. Cô gái trẻ và đứa bé — họ rời đi, không tìm cách đòi hỏi tài sản.
Ở cuối con đường ấy, tôi không nhảy múa trên đống tro tàn cuộc đời người khác. Tôi ngồi trước bàn, uống một tách trà nóng, thở đều. Con được ở bên tôi. Mẹ tôi ngủ yên hơn. Tôi có tiền đủ nuôi con ăn học. Huy — người tôi từng thương — giờ phải đối diện với những lựa chọn mà anh tạo ra. Anh thất nghiệp, bẽ mặt với bạn bè, và phải học lại cách sống có trách nhiệm nếu muốn được người khác tôn trọng.
Phần “trắng tay” không chỉ là mất tiền. Với anh, đó là mất niềm tin, mất uy tín, mất cơ hội mà chính anh đã tự tay đốt bằng những toan tính hời hợt. Tôi thì không giàu có, nhưng tôi có tự trọng và sự an toàn cho con — đó là những gì tiền không thể mua khi đã không còn cái giá trị căn bản của nhân phẩm.
Một buổi tối nọ, khi con tôi đã ngủ, tôi ngồi ghi chép lại mọi thứ — những ngày cực nhọc, những đêm thức trắng, cả những lần mình muốn buông. Tôi nhận ra rằng kế hoạch khôn ngoan nhất không phải là để kẻ khác “trắng tay” theo cách tàn nhẫn, mà là để mình không phải sống trong bóng tối của phản bội nữa. Tôi giành lại cuộc đời, giành lại tương lai cho con bằng sự tỉnh táo, bằng pháp luật, và bằng lòng tự trọng.
Và khi mùa xuân tới, tôi mở một lớp dạy thêm nhỏ ngay trong nhà; vài đứa trẻ hàng xóm đến học, tiếng cười của chúng làm căn nhà nhỏ ấm lại. Có người bảo: “Em quá cứng rắn”, có người thì nói: “Cuối cùng cô ấy cũng được công bằng”. Tôi mỉm cười chứ không khoe khoang. Bởi tôi biết: sự trả giá lớn nhất đối với kẻ phản bội chính là phải sống lại với chính lựa chọn của mình — và đó là bài học mà không gì lay chuyển được.
